Cùng với hoạt động đào tạo và giảng dạy, nghiên cứu khoa học (NCKH) được xem là nhiệm vụ căn bản, quan trọng đối với đội ngũ cán bộ giảng viên. Hai nhiệm vụ này có mối liên hệ biện chứng chặt chẽ với nhau, NCKH giúp nâng cao chất lượng đào tạo, cải tiến phương pháp giảng dạy và ngược lại thực tiễn đào tạo làm nảy sinh những yêu cầu cũng như ý tưởng cho NCKH.
I – Vai trò của Nghiên cứu khoa học, công bố quốc tế trong thực hiện các nhiệm vụ giáo dục trọng tâm
Cùng với hoạt động đào tạo và giảng dạy, nghiên cứu khoa học (NCKH) được xem là nhiệm vụ căn bản, quan trọng đối với đội ngũ cán bộ giảng viên. Hai nhiệm vụ này có mối liên hệ biện chứng chặt chẽ với nhau, NCKH giúp nâng cao chất lượng đào tạo, cải tiến phương pháp giảng dạy và ngược lại thực tiễn đào tạo làm nảy sinh những yêu cầu cũng như ý tưởng cho NCKH. Công trình NCKH rất đa dạng, từ thuyết minh, đề xuất sáng kiến, đề cương, báo cáo khoa học, đề tài, dự án, giáo trình, sách chuyên khảo, bài báo, … trong đó công bố quốc tế trên các tạp chí uy tín, đặc biệt là các tạp chí thuộc danh mục ISI/ Scopus được coi là chỉ số quan trọng trong đánh giá năng lực NCKH của cá nhân, cơ sở đào tạo.
Trên thế giới và tại Việt Nam, trong một thập kỷ gần đây đã có rất nhiều nghiên cứu về vấn đề năng lực NCKH của giảng viên bậc đại học, trong đó, đa số đều chung quan điểm về các tiêu chí như sau:
- Số lượng và chất lượng các công trình NCKH trong nước
- Số lượng và chất lượng các công trình NCKH quốc tế
- Số lượng và chất lượng hướng dẫn nghiên cứu (học viên/ đề tài)
- Mức độ tham gia vào các hiệp hội chuyên môn quốc gia và quốc tế
- Tài trợ nhận được cho NCKH
Tiêu chí công bố quốc tế hiện nay nhận được rất nhiều sự quan tâm, được xem là nhiệm vụ chiến lược hàng đầu tại nhiều trường đại học. Công bố quốc tế được tiếp cận cả về số lượng, chất lượng và mức độ ảnh hưởng. Theo đó, chất lượng công bố quốc tế được xếp theo thứ tự từ thấp đến cao: báo cáo khoa học tại hội thảo quốc tế; sách/ giáo trình được xuất bản bởi các nhà xuất bản uy tín quốc tế; sáng kiến được quốc tế công nhận; bài báo đăng trên tạp chí khoa học hoặc kỷ yếu hội thảo quốc tế miễn phí, tạp chí quốc tế uy tín, tạp chí thuộc danh mục ISI/Scopus.
Chi bộ Khoa Du lịch là chi bộ trẻ, năng động trực thuộc đảng bộ trường Đại học Hạ Long với đội ngũ gồm 28 đảng viên (24 đồng chí là giảng viên và 4 đồng chí là sinh viên). Trong những năm qua, được sự quan tâm, lãnh chỉ đạo từ phía đảng ủy, BGH, sự động viên, khuyến khích của ban chi ủy, BCN khoa, các đồng chí giảng viên trong chi bộ Khoa Du lịch luôn nỗ lực và đạt được nhiều kết quả tiêu biểu trong hoạt động đào tạo, thi đua. Hoạt động NCKH của chi bộ có sự chuyển biến tích cực, đáng ghi nhận trong nhiệm kỳ vừa qua. Các đề tài NCKH các cấp do các giảng viên trong chi bộ chủ trì, hoặc tham gia hoặc hướng dẫn ngày càng tăng cả về số lượng và chất lượng, có một số đề tài đã được gửi đi tham gia tranh giải cấp tỉnh, cấp quốc gia. Nhiều bản đề cương học phần, tập bài giảng được biên soạn công phu đã được nghiệm thu đúng tiến bộ, được đánh giá cao. Các giảng viên trong chi bộ rất tâm huyết trong thực hiện công tác hướng dẫn sinh viên làm báo cáo tốt nghiệp, luận văn cũng như trong việc viết bài đăng trên tạp chí khoa học, trang thông tin của nhà trường.
Tuy nhiên, số lượng công bố quốc tế của các giảng viên trong chi bộ đến nay còn khiêm tốn do những lý do chủ quan và khách quan. Đây cũng là trăn trở của ban chi ủy nói chung, của mỗi đ/c giảng viên nói riêng. Bài viết xin đưa ra một số đề xuất giải pháp cũng như những lưu ý nhằm giúp nâng cao chất lượng NCKH nói chung, công bố quốc tế nói riêng cho các giảng viên trong chi bộ Khoa Du lịch trong thời gian tới.
Một điều có thể chắc chắn rằng, khi chất lượng NCKH nói chung, công bố quốc tế nói riêng của giảng viên được nâng cao, lợi ích đem lại sẽ là rất đáng kể đối với không chỉ cá nhân giảng viên mà còn đối với người học và tập thể nhà trường. Cụ thể, giảng viên ngoài việc đáp ứng định mức giờ NCKH theo quy định sẽ tự tin hơn với năng lực nghiên cứu của bản thân, danh tiếng khoa học được nâng cao hơn, tích lũy được nhiều công trình giá trị hữu ích – trong bối cảnh nhiệm kỳ tới có nhiều giảng viên trong chi bộ chuẩn bị thi nâng ngạch, học nghiên cứu sinh. Đối với người học, họ sẽ được học với những giảng viên có năng lực chuyên môn vững, luôn không ngừng tìm tòi, đổi mới phương pháp giảng dạy, giúp gợi mở, hướng dẫn họ trong cả học tập và nghiên cứu. Về phía nhà trường, đội ngũ giảng viên làm khoa học mạnh với những công bố quốc tế chất lượng chắc chắn sẽ giúp nâng cao vị thế và xếp hạng uy tín của nhà trường, từ đó mở ra những cơ hội hợp tác, phát triển giáo dục tốt đẹp.
II – Giải pháp nâng cao chất lượng NCKH và công bố quốc tế cho đảng viên, giảng viên khoa Du lịch trong thời gian tới
Trước hết, cần tiếp tục phát huy thế mạnh NCKH của giảng viên trong chi bộ về (i) mảng đề tài và hướng dẫn sinh viên. Hiện nay, công tác này đang được triển khai hiệu quả, tuy nhiên, trong thời gian tới cần có những hoạt động nhằm lan tỏa và khuyến khích nhiều hơn nữa tỉ lệ sinh viên trong tổng số gần 2300 sinh viên trực thuộc khoa tham gia NCKH. (ii) mảng biên soạn đề cương, tập bài giảng: những tập bài giảng công phu, chất lượng chính là những cuốn giáo trình/ sách chuyên khảo tiềm năng.
Đối với những giảng viên chưa thực sự tự tin về ngoại ngữ, trước mắt có thể tập trung tìm hiểu và viết bài cho các tạp chí khoa học uy tín trong nước, ưu tiên lựa chọn các tạp chí thuộc danh mục được hội đồng giáo sư nhà nước phê duyệt, đạt 0,75-1 điểm. Nhằm hỗ trợ các giảng viên có khả năng viết bài tốt bằng tiếng Việt trong tương lai có thể tự tin viết bài báo tiếng Anh gửi tạp chí quốc tế, sẽ rất tốt nếu Nhà trường có cơ chế khuyến khích đối với người kết nối, liên hệ với các tổ chức xin tài trợ chuyên gia bồi dưỡng năng lực tiếng Anh cho giảng viên trong chi bộ, khoa và đảng bộ, nhà trường.
Về phía cá nhân mỗi giảng viên, cần thực sự đầu tư thời gian, tâm huyết cho hoạt động NCKH, nên giành quỹ thời gian nhất định, thường xuyên cho việc nghiên cứu, tìm hiểu, viết bài. Hiện nay, nhiều giảng viên có tâm thế cố gắng hoàn thành đủ định mức giờ NCKH thông qua các hoạt động thế mạnh cơ bản nêu trên (biên soạn tài liệu dạy học; hướng dẫn sinh viên), còn e dè và chưa mạnh dạn tìm kiếm cơ hội hoặc tham gia các hoạt động phát triển năng lực NCKH. Nếu được đảng bộ BGH nhà trường tạo điều kiện về cơ chế hỗ trợ như: kinh phí tham gia báo cáo, thuyết trình tại hội thảo uy tín ngoại tỉnh, nước ngoài (khá nhiều hội thảo quốc tế uy tín hiện nay không xuất bản kỷ yếu mà chỉ duyệt Tóm tắt và bản đề xuất, người tham gia sẽ đến báo cáo và nhận chứng chỉ); khen thưởng đối với những giảng viên có nhiều công bố quốc tế chất lượng hoặc các giảng viên đạt giải trong các cuộc thi/ hội nghị quốc tế; thanh toán cho những giảng viên vượt định mức giờ NCKH từ 100h trở lên; khen thưởng cho những giảng viên điều phối, tham gia các dự án chuyên môn do các tổ chức phi lợi nhuận chủ trì.
Để nâng cao chất lượng NCKH nói chung, công bố quốc tế nói riêng, giảng viên cần thực hiện tốt 3 từ khóa sau – Nghiêm túc, Kiên trì và Kết nối. Nghiêm túc trong tư duy khoa học, trong định hướng phát triển chuyên môn, cải tiến phương pháp giảng dạy vì người học, trong tìm kiếm, nghiên cứu tài liệu, trong khảo sát, thu thập thông tin và trong xây dựng bài viết. Kiên trì là đức tính cần thiết đối với một giảng viên làm NCKH bởi mỗi công trình NCKH là sản phẩm của cả 1 quá trình lao động trí óc đầy nỗ lực, là sự hi sinh nhiều chi phí cơ hội và sự đầu tư về nhiều nguồn lực (trí lực, vật lực, thời gian, tài chính). Đặc biệt, để có được 1 công bố quốc tế trong danh mục ISI/ Scopus thường mất 1-2 năm, qua rất nhiều vòng phản biện và chỉnh sửa khắt khe. Trong thời đại thế giới phẳng và kỷ nguyên 4.0 hiện nay, kết nối là kỹ năng vô cùng cần thiết, được chứng minh là đem lại những lợi ích to lớn trong NCKH, đặc biệt trong công bố quốc tế. Có câu nói “Muốn đi nhanh đi 1 mình, muốn đi xa, đi cùng nhau”. Kết nối ở đây chính là sự hợp tác và chia sẻ, có thể là với các giảng viên trong chi bộ, trong khoa, với các giảng viên khoa khác trong và ngoài trường, trong và ngoài nước. Kết nối là cần thiết và hữu ích bởi mỗi người có thế mạnh riêng: về phương pháp, văn phong, về mô hình, về số liệu, về biện luận phân tích, về ngoại ngữ, về công nghệ. Việc tham gia với vai trò thành viên, cộng tác viên của các hiệp hội chuyên môn cũng là 1 hướng kết nối hiệu quả, giúp phát triển hoạt động NCKH. Theo tôi được biết đ/c bí thư chi bộ của khoa hiện đang là phó chủ nhiệm CLB Khối đào tạo du lịch.
Trong NCKH, đặc biệt lưu ý tránh 2 điều là Đạo văn và Tạp chí săn mồi. Chắc chắn tinh thần NCKH nghiêm túc sẽ giúp giảm thiểu vấn đề đạo văn, tuy nhiên, đã có nhiều trường hợp mắc lỗi đạo văn không phải do chủ ý sao chép mà do sơ suất hoặc hạn chế về kiến thức, kỹ năng liên quan đến trích dẫn trong NCKH. Trong khuôn khổ bài tham luận này, do giới hạn về thời gian nên xin phép nếu có cơ hội, tôi sẵn sàng chia sẻ sâu thêm hiểu biết của cá nhân tôi về nội dung này trong 1 buổi tọa đàm/ hội thảo khác phù hợp. Ngoài ra, cần tìm hiểu kỹ càng để tránh việc gửi và có bài đăng trên các tạp chí thuộc danh sách tạp chí săn mồi, gây ảnh hưởng đến uy tín khoa học của giảng viên. Tạp chí săn mồi được hiểu một cách đơn giản là những tạp chí ngụy khoa học, hoạt động hoàn toàn vì mục đích thương mại thông qua việc thu phí và chấp nhận đăng bất kỳ bài báo nào được gửi đến. Đa số những bài báo trên các tạp chí săn mồi bị đánh giá là kém chất lượng. Qua đây, nhằm giúp giảng viên tránh được 2 điều trên, rất mong Đảng ủy, BGH nhà trường tạo điều kiện tổ chức những khóa tập huấn, buổi hội thảo, mời các nhà khoa học uy tín đến chia sẻ, hướng dẫn về phương pháp NCKH, kỹ thuật trích dẫn, kỹ năng viết bài đăng báo quốc tế. Xem xét thành lập các nhóm NCKH “cùng tiến” theo hình thức chuyên gia – giảng viên, giảng viên nhiều kinh nghiệm – giảng viên chưa có/ ít kinh nghiệm. Các nhóm “cùng tiến” phải cam kết làm việc hiệu quả, cho ra được công bố quốc tế chất lượng. Về phía nhà trường, cần có cơ chế khen thưởng phù hợp đối với giảng viên hướng dẫn trong các nhóm “cùng tiến” này.
Dưới đây là một số đường link hữu ích cho việc NCKH:
- : tra cứu uy tín, xếp hạng, các chỉ số của các tạp chí khoa học các quốc gia
- : tra cứu tạp chí trong danh mục ISI/Scopus
- : tra cứu các tạp chí trong danh mục tạp chí săn mồi
- : công cụ hỗ trợ kiểm tra, sửa lỗi chính tả, gợi ý cách diễn đạt cho người viết tiếng Anh. Bản miễn phí không có nhiều chức năng hay cho tiếng Anh học thuật. Bản trả phí nên đăng ký theo nhóm sẽ tiết kiệm chi phí và khai thác được rất nhiều tính năng hữu ích cho viết tiếng Anh học thuật.
Đối với BGH nhà trường, xin phép đề xuất xem xét trả phí đăng ký trang web nhằm có quyền truy cập cơ sở dữ liệu toàn cầu về NCKH, góp phần phát hiện và hạn chế vấn đề đạo văn trong NCKH cho đội ngũ giảng viên, sinh viên, học viên của Nhà trường.
Một lưu ý nhỏ, dữ liệu trong các đường link tra cứu tạp chí phía trên được cập nhật định kỳ, vì vậy các nhà NCKH cũng cần theo dõi để cập nhật thông tin kịp thời tại các trang này, đặc biệt là danh mục tạp chí săn mồi.
NCKH là 1 quá trình đầy thử thách, để có 1 công bố quốc tế chất lượng không thể chỉ 1 sớm 1 chiều. Vậy chúng ta nên bắt đầu từ đâu và như thế nào? Xin trích dẫn 1 câu nói nổi tiếng trong tiếng Anh “Start small Grow big” – bắt đầu bằng những việc nhỏ thôi, từ việc xây dựng tinh thần và thái độ nghiêm túc đối với công tác NCKH. Ngay hôm nay về ghi thêm vào To-do list (danh sách những việc cần làm) 1 mục tiêu cụ thể như trong 2/3/5 tháng nữa sẽ viết xong 1 bài báo cáo hội thảo quốc tế, bài báo gửi tạp chí quốc tế, mỗi ngày giành ra 30’ để tìm kiếm, tổng hợp và nghiên cứu những tài liệu về vấn đề mình quan tâm.
TS. Nguyễn Vân Thịnh