Nói tới Quảng Ninh, mỗi chúng ta đều ngưỡng m�?trước v�?đẹp lung linh do đất trời ban tặng cho vùng đất này. Quảng Ninh không ch�?nổi tiếng bởi thiên nhiên, cảnh sắc tươi đẹp mà vùng biển Đông Bắc t�?quốc còn được biết đến với nhiều giá tr�?văn hóa độc đáo và đặc sắc. Trong đó, các giá tr�?văn hóa làng ngh�?và ngh�?truyền thống là những yếu t�?vô cùng hấp dẫn. Hiện nay, một ngh�?truyền thống vẫn đang tồn tại �?Quảng Ninh, hội t�?s�?sáng tạo, tính thẩm mĩ, độc đáo, đó chính là ngh�?Điêu khắc than mĩ ngh�? Ngh�?này đã hình thành t�?lâu đời, nó gắn liền với nguồn tài nguyên than đá �?địa phương. Khi nói tới nguồn nguyên liệu này, chúng ta ch�?yếu nhắc đến hiệu qu�?s�?dụng trong việc đun nấu hoặc sản xuất, tuy nhiên, bằng s�?khéo léo của đôi tay người th�? những viên than sù sì đã biến thành các tác phẩm ngh�?thuật tinh xảo và đẹp mắt. Chính vì vậy, chúng ta s�?cùng tìm hiểu v�?quy trình sản xuất đ�?thấy được s�?sáng tạo, độc đáo trong mỗi sản phẩm.

2. Nội dung

Ngh�?Điêu khắc than mĩ ngh�?tại Quảng Ninh có t�?thời Pháp và tính đến thời điểm hiện nay đã được hơn 70 năm. Người Pháp đã hướng dẫn, dạy ngh�?cho một s�?lao động �?m�?than, trong đó có c�?Nguyễn Đức Thuận, là một người th�?có tài năng khéo léo đã biết làm ra rất nhiều sản phẩm đẹp. Ban đầu, c�?Thuận làm th�?nguội cho ch�?m�?người Pháp có tên là Subretty �?Mông Dương. Một lần, c�?t�?mẩn dùng thanh thép đục, đẽo, gọt mẩu than thành cái tẩu hút thuốc lào. Ch�?m�?đi qua nhìn thấy tẩu đang hình thành thì t�?v�?thích thú, hắn ngồi xuống bên cạnh ngắm nghía và s�?s�?chiếc tẩu, lấy điếu thuốc lá Cotap nhét vào tẩu, châm lửa. Hắn muốn xin nhưng c�?bảo đ�?đánh bóng cho đẹp s�?mang lên văn phòng biếu. Thấy c�?khéo tay, làm đẹp nên hắn cho c�?lên văn phòng làm mỗi việc là khắc các sản phẩm than đá và tạo điều kiện đ�?c�?có th�?làm nhiều sản phẩm to đẹp hơn. Mô hình sa bàn m�?Mông Dương là do tay c�?Thuận làm, còn được ch�?Pháp mang v�?d�?triển lãm và tác phẩm đã đạt thưởng M�?Đay của Chính ph�?Pháp.

Khi mới hình thành, công việc này ch�?tồn tại trong một vài h�?dân nh�?nhưng đến những năm 1969-1986, ngh�?điêu khắc than đá mĩ ngh�?được thành lập hợp tác xã, với tên gọi “Hợp tác xã Mĩ ngh�?Quảng Ninh�?trực thuộc ty Văn hóa – Thông tin Quảng Ninh. Trong những năm phát triển, hợp tác xã đã tạo công ăn việc làm, thu nhập cho hơn 240 lao động, xuất khẩu một s�?container hàng sang Nhật và nhiều họa sĩ, nhà điêu khắc nổi tiếng t�?Trung ương v�?giảng dạy. Con trai của c�?Thuận là ông Nguyễn Tuấn Lợi là một trong những giảng viên đầu tiên giảng dạy ngh�?điêu khắc than đá mĩ ngh�?

Sau năm 1986, Hợp tác xã Mĩ ngh�?Quảng Ninh làm ăn không phát triển, lúc này, tỉnh đã tiến hành sáp nhập với công ty Nhiếp ảnh nhưng cuối cùng, c�?hai t�?chức đều làm ăn thua l�?và giải th�? Các h�?dân làm ngh�?than mĩ ngh�?cũng giảm dần, tuy nhiên với tình yêu, s�?tâm huyết với ngh�?nên vẫn còn khoảng 20 h�?dân tiếp tục duy trì, tìm hướng phát triển sản phẩm tới khách hàng.

Đ�?tạo ra sản phẩm than, trước hết chúng ta cần nói tới nguồn nguyên liệu. Nguồn nguyên liệu chính �?đây là các khối than được lấy trong m�? tuy nhiên không phải loại than nào cũng có th�?đáp ứng yêu cầu sản xuất vì vậy, than đ�?ch�?tác ra sản phẩm đòi hỏi phải già, than không có vỉa, không lẫn sít, không giòn…Với đặc tính này, nguồn than chính cho các h�?gia đình sản xuất được mua ch�?yếu tại m�?than Cao Sơn, Đèo Nai hoặc Cọc 6, còn các m�?khác đều không phù hợp.

Tiếp đến là khâu tạo hình cho sản phẩm. Khi đã chọn được than tốt, người th�?s�?cưa chúng theo kích thước mong muốn, phác thảo hình dáng cần ch�?tác, sau đó tiến hành đục, đẽo, mài, đánh ráp và đánh bóng. Do đặc thù trong quá trình ch�?tác, than  rất giòn, d�?v�?nên các dụng c�?làm ngh�?vô cùng đặc biệt. Dụng c�?ch�?tác ch�?yếu là cưa, đục, dũa, máy mài…tuy nhiên, nó đều được ch�?lại theo cách riêng đ�?có th�?đưa vào s�?dụng. Hiện nay, h�?tr�?cho khâu sản xuất đã có thêm một s�?máy cưa, máy mài hiện đại nhưng khi mua v�?thì người th�?cũng vẫn phải ch�?lại theo mục đích s�?dụng. Quá trình ch�?tác than rất bụi bặm, vất v�? tiếc nhất là khi than v�?s�?phải b�? không th�?tận dụng được. Nếu quan sát quá trình làm việc của th�?ch�?tác thì chúng ta s�?rất khâm phục tính kiên trì, bền b�?của h�?khi biến những khối than sù sì thành sản phẩm bóng, đẹp. Đ�?làm được ngh�?này, đòi hỏi người th�?phải tâm huyết với ngh�? có s�?khéo léo, t�?m�? óc sáng tạo như một ngh�?sĩ mới đ�?tài thổi hồn đ�?biến những viên than thô ráp tr�?nên đẹp lung linh, tinh xảo. Một s�?sản phẩm đặc trưng của ngh�?điêu khắc than đá thường làm là: tượng người, l�? lục bình, phong cảnh Vịnh H�?Long, đ�?trang trí, vòng đeo tay�?/p>

Do những thăng trầm trong ngh�?ch�?tác than, ban đầu có hơn 20 h�?gia đình làm ngh�?nhưng đến hiện nay, ch�?còn lại mỗi gia đình anh ch�?Quyết Bình còn tiếp tục duy trì công việc. Anh Nguyễn Văn Quyết là cháu của c�?Nguyễn Đức Thuận, anh được truyền ngh�?t�?năm 16 tuổi và tính đến thời điểm này, gia đình anh đã có ba đời làm ngh�?ch�?tác than mĩ ngh�? Có duyên với ngh�? v�?anh là ch�?Bình cũng chăm ch�?học hỏi, tập làm và tr�?nên tâm huyết trong công việc với chồng. Anh ch�?chia s�? mỗi một sản phẩm bán ra th�?trường có giá dao động t�?vài chục cho đến hàng trăm triệu đồng. Sản phẩm nh�?nhất là hòn gà chọi, cao 7cm, có th�?bán được khoảng 80 ngàn đồng; còn lớn nhất là đôi lục bình cao 1,73m, nặng 2 t�?55kg bán tới hơn 200 triệu một đôi. Trung bình mỗi tháng, anh ch�?cũng thu nhập được tầm 5-6 triệu đồng/1 người.

Có th�?thấy, ngh�?điêu khắc than mĩ ngh�?cho đến nay ch�?duy nhất tồn tại và phát triển �?tỉnh Quảng Ninh, cũng bởi lý do Quảng Ninh là một tỉnh có nguồn than dồi dào, chất lượng, phù hợp đ�?ch�?tác. Một s�?quốc gia trên th�?giới cũng khá phong phú v�?tài nguyên than nhưng hiện nay đều chưa thấy xuất hiện và tồn tại ngh�?điêu khắc độc đáo này. Đến ngay như Trung Quốc, một quốc gia rộng lớn với nguồn tài nguyên than vô cùng phong phú cũng không th�?ch�?tác được sản phẩm t�?than nguyên khối, ch�?yếu h�?s�?dụng công ngh�?ép than đ�?tạo ra các sản phẩm. Tuy nhiên, cách làm này ch�?tạo nên s�?đa dạng mẫu mã hàng hóa ch�?không tạo nên đ�?bóng, đẹp, s�?khác biệt và cái hồn của sản phẩm. Chính vì vậy, sản phẩm than mĩ ngh�?của Quảng Ninh vẫn nổi tiếng c�?nước và được tiêu th�?hầu hết tại nhiều đại lý trong các tỉnh thành. Ngoài ra, nó còn được tiêu th�?�?th�?trường châu Á như Nhật, Trung Quốc, Hàn Quốc�? châu Âu như Đức, Pháp, Canada�?/p>

Trải qua thời gian hơn 70 năm phát triển tại Quảng Ninh, có th�?thấy ngh�?điêu khắc than mĩ ngh�?đã đ�?lớn đ�?công nhận là một ngh�?truyền thống của tỉnh. Hiện nay, anh ch�?Quyết Bình cũng đã lập h�?sơ gửi tỉnh đ�?được công nhận đây là một ngh�?truyền thống của gia đình. Cơ bản, ngh�?điêu khắc than đá tạo công việc và thu nhập ổn định cho gia đình anh ch�? Tuy nhiên, điều lo lắng nhất của gia đình không phải là băn khoăn v�?khâu tiêu th�? mà vấn đ�?cần thiết nhất lúc này là việc truyền ngh�? quảng bá và phát triển quy mô sản xuất. Cách đây vài năm, anh ch�?từng hào hứng với việc truyền ngh�?cho hàng chục bạn tr�?đến học việc, nhưng đến thời điểm hiện tại, ch�?còn duy nhất hai anh ch�?làm ngh�? Và có thêm một th�?làm cùng đang sống �?khu vực cột 3, phường Hồng Hải, Thành ph�?H�?Long. Ch�?Bình cũng nhận định, hầu hết các bạn tr�?hiện nay đều ngại với ngh�?bởi vì nó rất vất v�? bụi bặm và trên địa bàn H�?Long có nhiều công việc, d�?kiếm nên các em đều th�?ơ với ngh�?

Một trong những vấn đ�?khó khăn nữa cho gia đình anh Quyết là việc vay vốn đầu tư m�?rộng sản xuất. Hiện nay, gia đình có nhu cầu vay hơn 1 t�?đồng đ�?đầu tư nhà xưởng và thiết b�?máy móc, tuy nhiên với khối tài sản đang có, anh ch�?có th�?th�?chấp vay được vài trăm triệu đồng nên gia đình cũng không biết cách nào đ�?huy động được nguồn tài chính hợp lý, đầu tư m�?rộng quy mô sản xuất.

Bên cạnh đó, các công đoạn ch�?tác than đều phải làm th�?công hoàn toàn, khó ứng dụng máy móc thiết b�?hiện đại đ�?tăng năng suất lao động. Vì vậy, hiệu qu�?công việc chưa cao, dẫn đến một s�?đơn hàng của khách đôi khi cũng không đáp ứng kịp thời. Và việc thiếu th�?làm ngh�?nên s�?lượng sản phẩm còn hạn ch�? Hơn nữa, khâu tiêu th�?hàng hóa ch�?yếu đến t�?những khách quen của gia đình, yếu t�?công ngh�?hay các phương tiện h�?tr�?quảng bá, bán hàng hầu như anh Quyết đều không thông thạo. Đây là một vấn đ�?làm hạn ch�?việc phát triển sản phẩm và quảng bá được nét độc đáo, tinh t�?của điêu khắc than mĩ ngh�?Quảng Ninh tới khách hàng và bạn bè quốc t�?

Có th�?nhận thấy, ngh�?điêu khắc than mĩ ngh�?�?Quảng Ninh là một ngh�?truyền thống độc đáo, đặc sắc của địa phương nói riêng và c�?nước nói chung. Vì vậy, việc gắn liền mục tiêu phát triển ngh�?với mục tiêu phát triển kinh t�?t�?“nâu sang xanh�?của tỉnh là một hướng đi cần thiết và hợp lý. S�?kết hợp này tạo nên s�?đa dạng, phong phú cho các sản phẩm truyền thống của địa phương, đồng thời có th�?quảng bá, giới thiệu với du khách bốn phương biết tới s�?khéo léo, tài hoa của con người Quảng Ninh. So với các sản phẩm trưng bày hiện có bán tại các khu du lịch như gốm s�? ngọc trai, mây tre đan, thực phẩm�?thì mặt hàng điêu khắc than mĩ ngh�?có được s�?khác biệt hơn c�? Nó không ch�?đẹp mắt, tinh xảo với nhiều cách th�?hiện, mẫu mã hấp dẫn mà còn hội t�?được nét tinh hoa, đặc trưng của mảnh đất “vàng đen�?nổi tiếng.

3. Kết luận

Qua những tìm hiểu trên, chúng ta nhận thấy ngh�?truyền thống hiện nay đang đứng trước rất nhiều khó khăn, thách thức đ�?tồn tại và phát triển. Đặc biệt, với xu hướng hội nhập quốc t�?và toàn cầu hóa văn hóa mạnh m�?thì việc gìn gi�?những yếu t�? giá tr�?truyền thống của địa phương và dân tộc lại càng vất v�? gian nan hơn. Vì vậy, đứng trước thực t�?này, ngh�?điêu khắc than truyền thống tại Quảng Ninh rất cần s�?quan tâm, h�?tr�?của các nhà lãnh đạo, nhà quản lý; s�?hiểu biết, chung tay của cộng đồng, các doanh nghiệp đ�?có th�?tiếp tục truyền lửa gi�?ngh�? bảo tồn, phát huy và phát triển được ngh�?điêu khắc than mĩ ngh�?

* Tài liệu tham khảo:

1. Nguyễn Văn Dân (2006), Văn hóa và phát triển trong bối cảnh toàn cầu hóa, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội.
2. Mai Th�?Hởn (2003), Bảo tồn và phát triển làng ngh�?trong công cuộc công nghiệp hóa hiện đại hóa, Nxb Quốc gia.
3. Ngh�?định s�?52/2018/NĐ-CP ngày 12 tháng 4 năm 2018 của Chính ph�?v�? Phát triển ngành ngh�?nông thôn.
4. Báo Quảng Ninh (2016), Hướng đi nào cho bảo tồn và phát huy giá tr�?các làng ngh�?truyền thống, //baoquangninh.com.vn, truy cập ngày 10/4/2019.
5. Bùi Văn Vượng (2002), Làng ngh�?truyền thống Việt Nam, Nxb Văn hóa thông tin.

Bài viết TÌM HIỂU VỀ NGHỀ ĐIÊU KHẮC THAN MĨ NGHỆ TẠI QUẢNG NINH đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Trường Đại Học H�?Long.